Een week in januari. Een week waarin we voor de Nederlandse organisatie Because we Carry (BWC) gaan werken. Ons inzetten voor de vluchtelingen op Lesbos die daar onder erbarmelijke, onmenselijke omstandigheden voor lange tijd verblijven. We voelden dat het een kookpot was, maar het bleef nog relatief rustig. Afgelopen dagen (3 en 4 februari) zijn er demonstraties gekomen, zowel van vluchtelingen als van de bewoners van Lesbos. In de media worden de noodkreten langzaamaan verwoord. Wat dringend nodig is, is actie en een duurzame aanpak. In dit blog een verslag van ons verblijf op Kara Tepe en Moria.
Een situatieschets van Kara Tepe en Moria
Ordelijk, schoon, veilig dat zijn de eerste indrukken bij het binnenlopen van het kamp Kara Tepe op Lesbos. Kara Tepe wordt door de gemeente gerund en is opgezet voor kwetsbare mensen en gezinnen met kleine kinderen. Er wonen 1220 mensen, voornamelijk afkomstig uit Afghanistan, Syrie, Irak, Iran en Palestina. Omdat er zoveel kwetsbare mensen zijn op Lesbos is het een lotje uit de loterij wanneer je hier terecht komt.
Het kamp is ingedeeld in wijken, zoals een dorp, met namen, geen nummers. Iedere familie woont in een isobox met airco en zo hebben ze wat privacy. Tentjes zie je hier niet. Er is een medische post, een schooltje voor de kleintjes. Een aantal NGO’ s werken hier samen om een community gevoel te creëren. De ingang heeft een 24-uurs receptie bemand door Griekse ambtenaren, die dat met zorg en respect voor de bewoners doen. Het eten wordt rondgebracht waardoor mensen niet in een rij hoeven te gaan staan. Tussen de isoboxen verspreid zijn oventjes gebouwd waar mensen op een houtvuur kunnen bakken. Een familie maakt, als het weer het toelaat, elke dag pittabroodjes voor een bakker in Mytilini.
Bij aankomst op Kara Tepe zorgt BWC dat mensen verwelkomd worden. Behalve dat ze daardoor borden, bestek, een thermos en zeep krijgen geven we aandacht en tonen belangstelling. Dat hebben ze lang moeten ontberen. Het is hartverwarmend om te zien hoe dankbaar de mensen zijn dat ze een plek in Kara Tepe hebben gekregen.
Toch heeft ook dit kamp zijn gebreken. Voor grote families tot 12 mensen is een isobox heel krap. Met geluk is er een paar uur per dag elektriciteit. Heel vaak zitten de mensen in de kou. De toiletten staan voortdurend blank vanwege een lekkende wasbak en de douches zijn koud. Bij gevoelstemperaturen van – 1 graden geen pretje. Regelmatig zien we muizen en ratten tussen de huizen doorlopen.
Moria
Vergeleken met Moria is het echter een menswaardige plek om tijdelijk te wonen. Moria is opgezet door de staat, wordt gerund door het leger en iedereen, die aankomt op Lesbos moet hiernaartoe om zich te registreren en er in eerste instantie te verblijven. Toen de grenzen nog open waren verbleven de meesten er een paar dagen. Nu sinds 2016 de grenzen op slot zitten, moeten mensen er vele maanden, soms meer dan een jaar ‘overleven’. Sinds januari 2019 is de vluchtelingenstroom op Lesbos weer enorm toegenomen. Verbleven er 6000 mensen in 2018, terwijl er maar capaciteit voor 3000 is, steeg het aantal naar 10.000 mensen in augustus 2019. Toen barstte het kamp al uit zijn voegen en wisten de Griekse staat en de NGO’s niet hoe ze deze menigte konden voorzien van eerste behoeften, laat staan medische en psychische hulp. Nu in januari 2020 zijn de aantallen ontploft en zijn er rond de 21.000 mensen. (Lees het artikel in the Guardian van 16 januari, of de noodkreet van artsen zonder grenzen)
Naast de officiële opvanglocatie in Moria, een voormalige gevangenis, ligt een idyllische olijvenboomgaard die verworden is tot een mensonterende, overvolle en vieze plek. Aan alles is gebrek. Op elke centimeter staat een tentje, sommigen nog met pallets eronder en gemaakt van stevig plastic, anderen zijn gammele koepeltentjes, lek bij de eerste regenbuien en bezwijkend onder stormachtige winden. Woon je onderaan de heuvel, dan stroomt je tent vol met regenwater of een overgelopen riolering. Overal afval, wat te weinig opgehaald wordt en ongedierte. Sanitaire voorzieningen zijn er nauwelijks. Het is er onveilig, zeker in het donker. Vrouwen durven ’s nachts niet naar de wc. Bij de voedseluitdeling zijn er lange wachtrijen. Hier geen school voor de kinderen.
We zijn erg geraakt door de omstandigheden waaronder mensen, die op de vlucht zijn voor oorlog en geweld, moeten leven. Verbijsterend dat we over deze aantallen en de onmogelijke, mensonterende situatie nog maar marginaal iets horen op de gangbare nieuwsmedia. Logisch dat er soms opstandjes uitbreken en onderlinge vetes uitgevochten worden.
Een middag houden we een opruimactie, met onze handen in het vuil. Sommige mensen komen ons bedanken en verontschuldigen zich voor het vuil. Als ze middelen hadden zouden ze het zelf opruimen. We hadden veel meer boosheid en verontwaardiging verwacht. Een boosheid die we zelf wel voelen. Hoe kunnen we dit laten gebeuren? Alle non-argumenten van gelukszoekers verdwijnen als je echt goed kijkt wat hier aan de hand is. We zien mensen die gewond zijn, veel kinderen (40% zijn kinderen) en vrouwen. In de zogenaamde veilige zone voor alleenstaande vrouwen en minderjarigen die alleen reizen zien we een jongetje nog geen 10 jaar oud, alleen op de vlucht.
Een oude man strompelend op krukken, een plastic zak om zijn voet te beschermen.
Het gaat ons aan het hart dat je zo de laatste jaren van je leven door moet brengen. Vluchtend voor oorlog en geweld en dan hier terechtkomen waar je een gezichtloos nummer bent, iemand die er niet mag zijn, en je een mensonwaardige behandeling krijgt. NGO’s luiden de noodklok. Hier moet iets gaan veranderen.
Activiteiten op Kara Tepe
Op Kara tepe worden de vluchtelingen residents genoemd en zijn er veel residents die vrijwilligerswerk doen. Zo is er het ontbijtteam van residents, de barbershop, de schoonheidssalon, de sportclub, de tsai (thee)-shop en de fietsshop.
Wij vanuit Because we carry versterken al deze teams. Om half 8 begint onze dag met het samen maken en uitdelen van het ontbijt. Onder een oppeppend muziekje vullen we de ontbijtzakken en de bolderkarren en dan gaan we gezamenlijk de verschillende wijken in om het ontbijt uit te delen. Ieder van ons krijgt een vaste wijk toebedeeld. Zo leer je de mensen een beetje kennen. De oudere vrouw die elke ochtend op ons wacht met een high five, een hand op haar hart en daarna kushandjes gevend, de meneer die iedere ochtend slaapdronken de deur opendoet en dan toch even contact maakt, de vrouw op wiens gelaat altijd een glimlach doorbreekt, als ze het eten aanneemt, de man die in is voor een grapje, terwijl hij een stoofpotje maakt voor zijn gezin en het kleine meisje wat zorgdraagt dat alle ontbijtzakjes en nootjes naar binnen gebracht worden.
Met de resident vrijwilligers drinken we voor en na het uitdelen van het ontbijt koffie en thee. Hun veerkracht, discipline en soms vrolijkheid raakt me. Ze zijn er elke dag en steeds weer met goede moed. Iedere week moeten ze afscheid nemen van de Europese vrijwilligers en weer een nieuw team verwelkomen. Op de muziek worden de laatste dansen getoond en de mannen showen trots hun kapsels na een bezoek aan de barbershop. Ook foto’s van familie worden gedeeld.
Because we carry brengt bewust positieve energie. Tijdens de eerste briefing wordt uitgelegd dat we het niet de bedoeling is om diepe psychologische gesprekken te voeren. Dit om geen trauma’s op te rakelen. Over een week zijn wij weer weg.
Na de ontbijtronde worden we verdeeld over de andere teams, zoals de fietsenshop, de tsaishop, de barbershop, beautysalon of zijn er eenmalige klussen zoals het warehouse ordenen, stoffenpakketten maken voor de vrouwen of nieuwe mensen verwelkomen.
Deze activiteiten brengen een dorps- en community gevoel. Er is saamhorigheid en menswaardigheid.
Activiteiten op Moria
Sinds kort mogen NGO”s zoals BWC ook activiteiten opzetten op Moria. De twee vrouwen, Claudia en Lisette van BWC doen hier fantastisch werk. Ik zou niet weten waar te moeten beginnen in deze ellende. Zij zijn begonnen met kleine stapjes die een enorme impact hebben. Een keer per week gaat Lisette hardlopen met de vrouwen. Met een gettoblaster en een swingend muziekje nodigt ze de vrouwen uit om mee te gaan lopen en het werkt. Soms met frisse tegenzin maar op het einde altijd stralend en blij met deze overwinning op zichzelf.
Een middag per week organiseert Lisette een beautysalon voor de vrouwen die alleenstaand zijn en op de ‘veilige’ afdeling zitten. Dan worden zij verwend door ons en krijgen ze een kleine hand- of nekmassage, een gezichtsmasker of worden hun nagels gelakt.
Met vier vrouwen van team 221 verzorgen we deze middag. Nadat ik de eerste vrouw een hand en nek-massage heb gegeven zit er al snel een rij wachtenden. Hun handen vaak koud, hun schouders verkrampt, komt er langzaam iets van ontspanning en warmte. Zonder woorden is er een gevoel van verbondenheid. Ook komt er verdriet omhoog, bij de vrouw die haar moeder heeft verloren, of de jonge vrouw uit Somalië die alleen reist en zich erg eenzaam voelt. Ze heeft haar familie achter gelaten in Somalië en nu in deze ellende vraagt ze zich af of het de reis wel waard was.
De middag eindigt in een heuse dansparty waar iedereen met elkaar danst op klanken variërend van het Midden-oosten, Perzië tot Afrika en westerse popsongs. Shakira songs zijn populair.
De dankbaarheid en de ontroering is groot.
Deze veerkracht, plezier kunnen maken ondanks deze barbaarse omstandigheden raakt me. Ik weet dat deze week nog maar een begin is. En dat ik me in wil zetten om hier verandering is te brengen.
De vluchtelingencrises heeft vele gezichten van vlees en bloed gekregen, waardoor wegkijken geen optie meer is.
EU-Turkije deal
Vanwege de EU-Turkije deal en de Dublin-procedure, zien en horen wij niet zo veel meer over deze humanitaire ramp. Het wordt ‘ver’ van ons gehouden. Aanvankelijk daalde de vluchtelingenstroom en leek het te werken. Daar is echter al lang geen sprake meer van. Met meer dan 41.000 vluchtelingen alleen al op Griekse eilanden en de zeer trage asielprocedure in Griekenland zitten mensen als ratten in de val.
Voor alle betrokkenen is het dramatisch. Afgelopen week was er een algemene staking op Lesbos. De bevolking van Lesbos heeft veel gedaan voor de vluchtelingen, ze dachten dat het tijdelijk was. Nu lijden ze eronder en kunnen niet meer. Voor de vluchtelingen werkt het al helemaal niet. Zij zitten te lang vast op het eiland in de meest erbarmelijke omstandigheden. Het is de Europese politiek die deze mensen in de steek laat. Het is in het belang van iedereen, óók van de Europese Unie, om samen tot een oplossing te komen en de vluchtelingen en inwoners van Lesbos hun waardigheid terug te geven.
